page103

มะระขี้นก งานวิจัยและสรรพคุณ 49 ข้อ

ชื่อสมุนไพร มะระขี้นก

ชื่ออื่นๆ/ชื่อท้องถิ่น มะไห่, มะห่อย, ผักไห่, ผักไซ (ภาคเหนือ), มะระหนู, มะร้อยรู (ภาคกลาง), ผักสะไล, ผักไส่ (ภาคอีสาน), ระ (ภาคใต้), ผักไห (นครศรีธรรมราช), ผักเหย (สงขลา), สุพะซู, สุพะซู, สุพะเด (กะเหรี่ยง- มะฮ่องสอน), โกควยเกี๋ย, โคงกวย (จีน)

ชื่อวิทยาศาสตร์ Momordica charantin Linn

ชื่อสามัญ Bitter cucumber, Balsam pear, Balsam apple, Bitter melon, Bitter gourd, Carilla fruit

วงศ์ Cucurbitaceae

ถิ่นกำเนิดมะระขี้นก

มีข้อมูลว่ามะระขี้นกเป็นสมุนไพรที่ใช้กันมานานนับพันปี ในเอเชีย แอฟริกา และลาตินอเมริกา ซึ่งจากข้อมูลดังกล่าวรวมกับข้อมูลการค้นคว้าถิ่นกำเนิดของมะระขี้นกที่ได้มีการค้นคว้ากันมากในอดีตพอจะสรุปได้ว่า ถิ่นกำเนิดของมะระขี้นก นั้นอยู่ในเขตร้อนของเอเชีย และทางตอนเหนือของแอฟริกาเขตร้อน ซึ่งอาจรวมไปถึงเขตร้อนในอเมริกาใต้ หรือ แถบประเทศลาตินอเมริกาอีกด้วย เพราะในปัจจุบันนั้นมะระขี้นกสามารถเพาะปลูก หรือ มีให้เห็นได้ในประเทศเขตร้อนชื้น เช่น ประเทศในแถบอเมริกาใต้ เช่น บราซิล, อาร์เจนตินา, ปารากวัย ฯลฯ แอฟริกาตะวันออก เช่น เคนยา, แทนซาเนีย, ยูกันดา ฯลฯ และเอเชีย เช่น พม่า, ไทย, ลาว, กัมพูชา เป็นต้น 

ประโยชน์และสรรพคุณของมะระขี้นก

แก้ท่อน้ำดีอักเสบ

ช่วยทำให้เจริญอาหาร

ช่วยแก้ไข

แก้ตัวร้อน ดับพิษร้อน

แก้ปากเปื่อย เป็นขุม

แก้พิษฝี

บำรุงน้ำดี

แก้ตับม้ามพิการ

แก้อักเสบฟกบวม

แก้ปวดเนื่องจากลมคั่งในข้อ

แก้หอบหืด

ช่วยบำรุงร่างกาย

บำรุงโลหิตระดู

แก้ตับม้ามอักเสบ

ช่วยขับพยาธิ

แก้เจ็บปวดจากพิษต่างๆ

เป็นยาระบายอ่อนๆ

แก้เบาหวาน

แก้ไข้หวัด

ช่วยต้านไวรัสเอดส์

ช่วยต้านมะเร็ง

ใบช่วยสมานแผล

ช่วยลดระดับน้ำตาลในเลือด

ใช่เป็นยาระบาย

ช่วยป้องกันและรักษาโรคมาลาเรีย

รักษาอาการอาการกรดไหลย้อน

รักษาแผลในกระเพาะอาหาร

ลดการสร้างน้ำตาลจากตับ

ช่วยเสริมการเผาผลาญน้ำตาล

ทำให้ตาสว่าง

แก้บิดต่างๆ

แก้ตาบวมแดง

ใช้ตำพอกแก้แผลบวมเป็นหนอง

แก้ฝีอักเสบ

เป็นยากระตุ้นความรู้สึกทางเพศ

เพิ่มพูนลมปราณ

ช่วยบำรุงธาตุ

ช่วยบำรุงกำลัง

แก้โรคกระเพาะ

แก้บวมอักเสบ

แก้ปวดฟัน

แก้ปวดฝี

รักษาแผลสุนัขกัด

แก้คัน

แก้หิด

โรคผิวหนังต่างๆ

ช่วยบำรุงระดู

แก้ริดสีดวงทวาร

ใช้เป็นยาธาตุ

          มะระขี้นก สามารถนำมารับประทาน หรือ นำมาประกอบเป็นอาหารได้ เช่น ใบอ่อน ยอดอ่อน และผลอ่อน นึ่ง หรือ ลวกให้สุก รับประทานเป็นผักจิ้มน้ำพริกปลาร้า น้ำพริกปลาทู น้ำพริกตาแดง และยังสามารถใช้เป็นส่วนผสมของแกงแค และคั่วแคได้มะระขี้นกมีรสขมมากกว่ามะระจีน จึงนิยมกินในหมู่ผู้ใหญ่ และผู้สูงอายุ ผลอ่อนนำไปต้ม หรือ เผากินได้ทั้งลูก ผลแก่ต้องนำมาผ่ากลาง คว้านเมล็ดออกเสียก่อน การลดความขมของมะระขี้นกนั้นทำได้โดยต้มน้ำให้เดือดจัด ใส่เกลือสักหยิบมือ ลวกมะระในน้ำเดือดสักครู่ แต่มะระจะยังคงมีผลสีเขียวสด การปรุงแกงจืดมะระขี้นก ยัดไส้หมูสับ ต้องต้มนานหน่อยให้ความขมจางลง หรือ ปรุงอาหารเผ็ด เช่น พะแนงมะระขี้นกยัดไส้ หรือ เป็นแกงเผ็ดก็ได้ ถ้าจะนำไปปรุงอาหารผัด เช่น ผัดกับไข่ ให้ต้มน้ำแล้วเททิ้งหนึ่งครั้ง หรือ คั้นกับน้ำเกลือแล้วล้างออกเพื่อลดความขมก็ได้ อีกทั้งสมัยโบราณมีการนำมะระขี้นกมาปรุงเป็นกับข้าวต้มเค็มกินด้วย

มะระขี้นก

รูปแบบและขนาดวิธีใช้

ผลสด 6-15 กรัม ต้มรับประทาน หรือ ผิงไฟให้แห้งบดเป็นผงรับประทาน ใช้แก้ร้อน ร้อนในกระหายน้ำ ทำให้ตาสว่าง แก้บิด ตาบวมแดง หรือ ใช้ตำพอกแก้แผลบวมเป็นหนอง ฝีอักเสบ

เมล็ดแห้ง 3 กรัม ต้มน้ำดื่ม เป็นยากระตุ้นความรู้สึกทางเพศ เพิ่มพูนลมปราณ บำรุงธาตุ บำรุงกำลัง

ใบสด 30-60 กรัม ต้มน้ำดื่ม แก้โรคกระเพาะ ขับพยาธิ หรือ ใช้ใบสด คั้นเอานำทา หรือ ต้มเอาน้ำชะล้าง แก้ แผล ฝี บวมอักเสบ

รากสด 30-60 กรัม ต้มเอาน้ำดื่ม ใช้แก้ร้อน แก้พิษ บิดถ่ายเป็นเลือด หรือ ใช้ชะล้าง แก้แผลฝีบวมอักเสบ และปวดฟัน

เถาแห้ง 3-12 กรัม ต้มน้ำดื่ม ใช้แก้ร้อน แก้พิษ บิด หรือใช้ชะล้างแก้ฝีอักเสบ ปวดฟัน

           ในตำรับยา

แก้ไข้ที่เกิดจากกระทบความร้อนใช้ผลสด 1 ผล ควักไส้ในออกใส่ใบชาเข้าไปแล้วประกบกันน้ำไปตากแห้งในที่ร่ม รับประทานครั้งละ 6-10 กรัม โดยต้มน้ำดื่ม หรือ ชงน้ำดื่มต่างชาก็ได้ 

แก้ร้อนในกระหายน้ำใช้ผลสด 1 ผล ขูดไส้ในออก หั่นฝอยต้มน้ำดื่ม 

แก้บิด ใช้น้ำคั้นจากผลสด 1 แก้ว ผสมน้ำดื่ม

แก้บิดเฉียบพลัน ใช้ดอกสด 20 ดอก ตำคั้นเอาน้ำมาผสมน้ำผึ้งพอสมควรดื่ม บิดถ่ายเป็นเลือด ก็เพิ่มข้าวแดงเมืองจีน (อั่งคัก Monascus pur-pureus, Went.) อีก 2-3 กรัม บิดมูกให้เพิ่มอิ๊ชั่ว (ยาสำเร็จรูปชนิดหนึ่ง) 10 กรัม ผสมน้ำสุกรับประทาน

แก้บิดปวดท้อง ถ่ายเป็นเมือกๆ ใช้รากสด 60 กรัม น้ำตาลกรวด 60 กรัม ต้มน้ำดื่ม ถ่ายเป็นเลือด ใช้รากสด 120 กรัม ต้มน้ำดื่ม

แก้บิดถ่ายเป็นมูกเลือดหรือเลือด ใช้เถาสด 1 กำมือ แก้บิดมูก ใส่เหล้าต้มดื่ม แก้บิดเลือด ให้ต้มน้ำดื่ม

แก้แผลบวม ใช้ผลสดตำพอก

แก้ปวดฝี ใช้ใบแห้ง บดเป็นผงชงเหล้าดื่มแก้ฝีบวมปวดอักเสบ ใช้ใบสดตำคั้นเอาน้ำทาบริเวณที่เป็นหรือใช้รากแห้งบดเป็นผงผสมน้ำพอก

แผลสุนัขกัด ใช้ใบสดตำพอก

แก้ปวดฟัน ใช้รากสดตำพอก

ขับพยาธิ ใช้ใบสด 120 กรัม ตำคั้นเอาน้ำดื่ม นอกจากนี้ยังใช้เมล็ด 2-3 เมล็ด รับประทานขับพยาธิตัวกลม

แก้คัน แก้หิดและโรคผิวหนังต่างๆ ใช้ผลแห้งบดเป็นผง ใช้โรยแผลแก้คัน หรือ ทำเป็นขี้ผึ้ง ใช้ทาแก้หิด และโรคผิวหนังต่างๆ

ใช้ผลอ่อนคั้นเอาน้ำอมแก้ปากเปื่อย ปากเป็นขุย ปากเป็นฝ้าขาวขุน

คั้นน้ำจากผลมะระขี้นก ช่วยบำรุงระดู แก้ริดสีดวงทวาร และเป็นยาธาตุ

ลักษณะทั่วไปของมะระขี้นก

ต้น เป็นไม้เถาเลื้อยพาดพันตามต้นไม้อายุเพียง 1 ปี มีมือเกาะ หรือ หนวดเล็กยาวสำหรับยึดเกาะกับพืชอื่น ลำต้นเป็นเหลี่ยมมีขนปกคลุม ใบ เป็นใบเดี่ยว ออกสลับกัน ลักษณะคล้ายใบ แตงโม แต่เล็กกว่า มีสีเขียวทั้งใบ ขอบหยักเว้าลึก มี 5-7 หยัก ปลายใบ แหลมใบกว้าง ประมาณ 5-10 เซนติเมตร ยาว 4-10.5 เซนติเมตร ดอกออกเดี่ยว เป็นดอกเดี่ยวแยกเพศอยู่ในต้นเดียวกัน ขนาดประมาณ 2-3 เซนติเมตร มีสีเหลืองอ่อน มี 5 กลีบ เกสรสีเหลืองแก่ส้ม มีเกสรตัวผู้และอับเรณูอย่างละ 3 อัน ดอกตัวเมีย มีรังไข่ 1 อัน กลีบดอกบาง ผล เป็นผลเดี่ยว รูปกระสวย ผิวขรุขระ มีปุ่มยื่นออกมา ผลอ่อนสีเขียว ผลสุกสีเหลืองส้ม เส้นผ่าศูนย์กลางผล 2-3.5 ซม. ยาว 5-8 ซม. ผลแก่แตกอ้าออกภายในมีเมล็ดรูปร่างกลม แบน หรือ รูปไข่ เปลือกหุ้มเมล็ดมีสีแดง ส่วนที่ได้ชื่อว่ามะระขี้นกนั้น เนื่องจากพืชชนิดนี้เป็นผักพื้นบ้านธรรมชาติที่ขึ้นได้ทั่วๆ ไป นกจึงชอบมาจิกกินทั้งผลและเมล็ด จากนั้นก็ถ่ายเมล็ดไว้ตามที่ต่างๆ ถ้าเมล็ดได้ดินดีมีน้ำพอเหมาะก็จะงอก และทอดลำต้นเลื้อยไปเกาะตามที่ๆ มันเกาะได้ เหตุนี้เองมะระลูกเล็กลูกนี้จึงถูกเรียกว่า "มะระขี้นก"

มะระขี้นก

ลูกมะระขี้นก

การขยายพันธุ์มะระขี้นก

ความจริงแล้วมะระขี้นกนั้นเป็นพืชตามธรราติ สามารถขึ้นได้ง่ายมาก และไม่มีโรค หรือ แมลงศัตรูพืชมารบกวน และสามารถขึ้นได้ทั่วไปทุกภาคของประเทศตามสถานที่ต่างๆ เช่น ที่โล่งแจ้ง ที่รกร้างทั่วไป หรือ แม้กระทั่งในป่าที่มีแสงแดดส่องถึงซึ่งไม่จำเป็นต้องปลูกแต่อย่างใด แต่หากจะปลูก และขยายพันธุ์เพื่อการค้าแล้วนั้นก็มีวิธีการขยายพันธุ์ดังนี้ การเตรียมดิน สำหรับปลูกมะระขึ้นกนั้น เริ่มจากการไถดินตาก 7-10 วัน พรวนดินจะปลูกแบบยกร่อง หรือ ปลูกแบบผืนใหญ่ใช้ระยะปลูกระหว่างต้น 75 เซนติเมตร ระหว่างแถว 100 เซนติเมตร ขุดหลุมลึกประมาณ 1 หน้าจอบ ใส่ปุ๋ย คอก หรือ ปุ๋ยหมักคลุกเคล้าให้เข้ากับดิน ส่วนการปลูก นำ กล้ามะระขี้นก ที่เพาะในถุงดำ หรือ นำเมล็ดแก่ของมะระขี้นกลงปลูกได้เลย จำนวน 2-3 เมล็ดต่อหลุมกลบดินบางๆ รดน้ำให้ชุ่ม เมื่อต้นกล้างอกพ้นดิน เริ่มทอดยอดทำการปักค้างด้วยไม้ไผ่ขนาดเส้นผ่าศูนย์กลาง 1 นิ้วทุกหลุม ขึงตาข่ายเอ็นใช้เชือกมัดติดกับหลักด้านบนและด้านล่างหลักทุกหลักและมัด เชือกยึดหัว-ท้ายร่อง หมั่นจับเถามะระขี้นกให้เกาะยึดและเลื้อยกระจายทิศทางกันไปการให้นํ้า ให้นํ้ามะระขี้นกเช้า-เย็นทุกวัน และเว้นหรือหยุดการให้นํ้าในฤดูฝน การใส่ปุ๋ย ใส่ปุ๋ยคอกร่วมกับปุ๋ยเคมีสูตร 15-15-15 อัตรา 1 ช้อนแกงต่อหลุมทุกๆ 15-20 วัน การเก็บเกี่ยว มะระขี้นก มีอายุได้ 50-60 วัน ก็ออกดอกติดผลสามารถเก็บผลผลิตได้โดยใช้มือเด็ด หรือ กรรไกรตัดขั้วผลแต่ต้องระวัง ไม่ให้เถากระทบกระเทือนมากเกินไป